بازگشت به زندگی روستایی - مجله میکونوس

به گزارش شهروند، نامش افسانه احسانی است. 47ساله است، سرزنده و شاداب. ارمغانش برای روستاهای دورافتاده و مردمانش همین سرزندگی و لبخندی است که به همراه دارد. او کسی است که با غبارگیری صندوقچه های قدیمی مادربزرگ ها سرمایه های ارزشمند فرهنگی و بومی را دوباره به دل زندگی این نسل آورده و با تقویت آنها کوشیده تا خسارت زندگی آدم ها به زمین و طبیعت کمتر گردد.

زمینی که در آن زندگی می کنیم ، طبیعت، و حتی آسمان و هوا روزگار خوشی ندارند. تداوم این شرایط، زندگی انسان روی کره زمین را به خطر انداخته است. اساتید کلاس های درس افسانه احسانی مدام از این خطرها حرف می زدند. نگرانی او برای کره زمین از همین روزها شروع شد: از خودم می پرسیدم من برای یاری به زمین چه کاری می توانم انجام دهم؟ بعد ها کم کم متوجه شدم علت اصلی این دغدغه رفتار انسان ها و بهره برداری بیش از حد آنها از منابع طبیعی است. تصمیم گرفتم با جوامع انسانی به گفت وگو در این باره بپردازم، اما متوجه شدم ساکنان مناطق مختلف کشور به خاطر تأمین هزینه های زندگی دست به قطع کردن درختان می زنند، یا اراضی کشاورزی و گونه های جانوری را از بین می برند. همه این اتفاقات در شرایطی رخ می داد که بومی های مناطق مختلف سرمایه های درآمدزایی را که زمانی با فرهنگ بومی شان گره خورده بود، فراموش نموده اند. صنایع دستی می توانست آنها را از مخمصه های مالی نجات دهد. اما چون این محصولات بازار فروش خوبی نداشت، به سمت تخریب منابع طبیعی و استفاده بیش از حد از آن رفتند.

افسانه بعد از تحقیقات گسترده متوجه می گردد که حفظ منابع طبیعی بدون توجه به جنبه های فرهنگی امکان پذیر نیست: در دهه70 بود که با یکی از اساتید دانشگاه برای شناسایی گوزن های زرد ایرانی راهی پناهگاه حیات وحش سمسکنده مازندران شدیم. در این سفر با چالش هایی که بین مردم و حافظان محیط زیست وجود دارد، آشنا شدم. مردمی که معتقد بودند طرح های حفاظتی دامنه بهره برداری آنها از منابع طبیعی را کم می نماید و اقتصاد زندگی شان را تحت تأثیر قرار می دهد. سال 80 در سفر دیگری با مفهوم اکوتوریسمآشنا شدم. سفری که در آن کارشناسان حوزه اکوتوریسم از گردشگران بومی و غیربومی دعوت می کردند با حضور در مناطق بکر و طبیعی، بستر منفعت رسانی و اجرای طرح های توسعه محور را در این مناطق فراهم نمایند.

فعالیت های اکوتوریسمی به دلش می نشیند، تا جایی که با همسرش در سال 84 موسسه آوای طبیعت پایدار را راه اندازی می نمایند. احسانی می گوید: گروه های مختلف گردشگران را برای ارتقای آگاهی و ارزش های فرهنگی و طبیعی ایران به مناطق جذاب و دیدنی می بردیم. در این سفرها بود که متوجه شدم بومی های مناطق برای کسب درآمد از محل حضور گردشگران دست به فروش محصولات چینی می زنند. محصولاتی که رنگ و بوی مناطق زیبای ایران را نداشت، درحالی که هرکدام از مناطق ما پر از سرمایه های فرهنگی و ارزشمند است. این شد که به فکر احیای فرهنگ بومی مناطق افتادم. از صنایع دستی شان گرفته تا قصه های قدیمی و محصولات بومی آنها استفاده کردم. این تنها راهی بود که می توانستم با آن به دغدغه های چندساله خودم در حوزه یاری به حیات در زمین هم سرانجام بدهم.

بقچه های زیبای ایرانی

همین اندیشه ها باعث شد تا طرح بقچه ایرانی را استارت بزند: بقچه ایرانی در واقع در برگیرنده مجموعه صنایع دستی و خاطره های نسل های گذشته و امروز هر منطقه است. ما با فراخوانی به تمام روستاها و مناطق ایران، خواستیم تا مادربزرگ ها و مادران وسایل قدیمی، عروسک های قدیمی و تمامی اشیایی که در گذشته های دور با آنها خاطره دارند را برای ما ارسال نمایند. وقتی با بقچه ها روبه رو شدیم، دنیایی از رنگ ها و زیبایی ها را دیدیم که هر کدام شان راوی قصه ای شنیدنی بودند.

افسانه کمر همت را برای نجات زمین آن هم با بازآفرینی هنرهای دستی مادران و پدران این سرزمین بست: آذرماه 84 در سرانجام یکی از دوره های آموزشی که در خوزستان برگزار کردیم، بانویی، عروسکی زیبا و سنتی منطقه را برای اولین بار به من هدیه کرد. نام عروسک لیلی بازبازک بود. یک عروسک پارچه ای با جذابیت های خاص خودش. هر چند اهالی روستا معتقد بودند کسی به اندازه من از دریافت این عروسک تا به حال خشنود نشده است، اما همین عروسک فصل جدیدی از فعالیت های ما را رقم زد. با خودم فکر کردم از این هدیه باید به نفع تمام زنان روستایی ایران استفاده کنم. به خاطر همین در پروژه قشم که در منطقه حاضر شدیم، از زنان خواستم عروسک های بومی خود را فراوری و آنها را در یک جشنواره عروسکی عرضه نمایند. عروسک ها یکی یکی آماده شد و ما اولین و زیباترین جشنواره عروسکی قشم را با مشارکت بانوان روستاهای قشم برگزار کردیم. این جشنواره به شدت مورد استقبال همه نهاده شد و تا به امروز ادامه پیدا کرد، تا جایی که امروز پیروز شدیم 7هزار و500 عروسک خراسان جنوبی را به سفارش کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان آماده کنیم عروسک های بومی هر سال در جشنواره ملی اسباب بازی حضور دارند.

بوم گردی در ایران

افسانه امروز روستا به روستا می چرخد. او با تقویت خودباوری زنان و کوشش در جهت بازآفرینی فرهنگ های بومی منطقه می کوشد تا چرخ اقتصاد روستاها را به چرخش دربیاورد؛ حرکتی با تکیه بر پیشینه فرهنگی آنها نه با تخریب منابع طبیعی زمین: خوشبختانه اقدامات خوبی در استان های هرمزگان، چهار محال وبختیاری، قزوین، خراسان، کرمان و گلستان انجام دادیم و به مردم این مناطق یادآوری کردیم با تکیه بر سرمایه های فرهنگی و هنری خود به خودباوری برسند. به جای اینکه درختان بلوط را قطع نمایند و زغال درست نمایند، عروسک های بومی شان را به فروش برسانند. بستر این کار را به وسیله عرضه در بازارهای فضای مجازی، حضور گردشگر ها در مناطق و… دنبال کردیم.

افسانه برای تقویت باورهای ایرانی تنها به بازآفرینی صنایع دستی آنها اکتفا نکرد، بلکه با تمرکز بر بازآفرینی بناهای تاریخی و ارزشمند هر منطقه کوشش می نماید تا مردم را در حوزه اکوتوریسم مشارکت دهد: کشور ما کشوری با پیشینه غنی در معماری سنتی است. خانه های سنتی این روزها مأمن امنی برای گردشگر هایی است که می خواهند فارغ از هیاهوی زندگی شهری چند روزی را در آرامش سپری نمایند. سرمایه ارزشمندی که شاید خیلی از بومی های مناطق مختلف به آن واقف نبودند. برای مثال می توان به مناطق کپرنشین اشاره نمود. کپرهایی که این روزها به عنوان نماد فقر معرفی می شوند، کهن ترین سکونتگاه های ایران هستند که می توانند با تبدیل به هتل های کپری نقش موثری در حوزه بوم گردی داشته باشند. ضمن اینکه در تقویت اقتصاد بومی هم می توانند نقش موثری داشته باشند. ما در این حوزه ها وارد شدیم و برای روستاییان دوره های آموزشی برگزار کردیم. اگر مردم به این سمت و سو بیایند، قطعا خود به محافظان محیط زیست و نگهبانان طبیعت تبدیل می شوند تا از سرمایه های ارزشمند طبیعی شان در راستای حفظ منابع کسب درآمدشان دفاع نمایند.

افسانه خودش هم در این راستا گام برداشته است. او خانه ای قدیمی با ارزش تاریخی در قزوین خریداری نموده که به خانه 138 معروف است. قرار است این خانه را در راستای فعالیت های اکوتوریسمی به کار بگیرد: دوست دارم در این خانه میزبان مادربزرگ هایی باشم که با لهجه های شیرین محلی قصه های بومی را برای بچه ها روایت می نمایند. گویش های بومی ما برای گردشگران جذابیت های بسیاری دارند و شنیدن قصه های قدیمی با این گویش های شیرین قطعا می تواند با بازخوردهای مثبت همراه باشد.