جامعه شناسی کنش به روایت آلن تورن - مجله میکونوس

به اعتقاد تورن نظریه های پیشینی جامعه شناسی با اصرار بر اولویت قرار دادن نظام های اجتماعی سعی در نادیده گرفتن کنشگران داشته اند که این موضوع نیازمند بازاندیشی است. همانطور که می دانیم که اصطلاح جامعه پساصنعتی از ابداعات تورن است و او با همین پیشینه در این اثر به نقش کنشگران در جوامع پساصنعتی و اهمیت ویژه شان در حرکت ها، جنبش ها و تغییرات اجتماعی می پردازد. بازگشت کنشگر نشان می دهد که چرا و چه طور جامعه شناسی کنش به درک و دریافت بهتر دنیا در شرایط اکنون یاری نموده و دریچه های بسیاری را برای شناخت جوامع امروز گگردده است. تورن در این کتاب البته تنها به نقد جامعه شناسی کلاسیک اکتفا نمی نماید و نظریه نوی با نام جامعه شناسی کنش را ارائه می دهد. به اعتقاد او جامعه شناسی کلاسیک برای مطالعه جامعه صنعتی طراحی شده بود که اکنون و با گذار به جامعه پساصنعتی این درک را با استفاده از آن گزاره ها نمی توان حاصل کرد. اما با مدد از جامعه شناسی کنش که بیش از مطالعه نظم اجتماعی، بر تغییر اجتماعی تکیه دارد و مطالعه جنبش ها را بر ساختارها مقدم می داند، می توان به این امکان رسید. تورن در این نظریه نو مفاهیمی مانند تاریخمندی، جنبش اجتماعی و سوژه را جایگزین مفاهیمی چون جامعه، تکامل و نقش می نماید و بازنمایی نوینی از زندگی اجتماعی به دست می دهد.

این جامعه شناس فرانسوی برای صورت بندی مفاهیم خود کتاب را در سه بخش اصلی سامان داده است؛بازنمایی نوین زندگی اجتماعی، جامعه شناسی کنش و پرسش از اکنون.

بخش نخست کتاب یعنی بازنمایی نوین زندگی اجتماعی خود شامل چهار فصل است؛ از جامعه به کنش اجتماعی، جهش جامعه شناسی، بحران در مدرنیته و آیا زندگی اجتماعی کانونی دارد؟ همانطور که از عناوین سرفصل ها برمی آید تمرکز تورن در این بخش به آنالیز جامعه شناسی کلاسیک و مفاهیم برآمده از آن، سیر تحول و همزمانی اش با مدرنیته و دلایل عدم کارایی اش اختصاص یافته است. در قسمتی از این بخش در خصوص فروپاشی جامعه شناسی کلاسیک این طور می خوانیم: در اروپا جامعه شناسی که همزمان تکامل گرا و کارکردگراست، در خلال نیمه نخست سده بیستم فروپاشید. این فروپاشی بیش از آنکه برآمده از نقدها روشنفکری باشد، برآیند دگرگونی های تاریخ بود. پس از رکود بزرگ، سربرداشتن نازیسم و برپایی اردوگاه های کار اجباری در اتحاد شوروی و بعلاوه در آلمان، اروپا باور خود به مدرن­سازی و عقلانی سازی را از دست داد. عبارت هایی مانند بحران پیشرفت و افول خرَد نشان از وسعت ابعاد توهم زدایی اروپایی دارد. تاریخ سده بیستم به خوبی نشان داد که به هم آمیختن نظام اجتماعی با دولت تا چه حد وهم آلود است زیرا آنچه امروز بر سیاره زمین حکمفرمایی می نماید، بورژوازی حاکم بر دولت ها نیست، بلکه دولت هایی صنعتی ساز و اقتداگرا است، دولت هایی که یا کمونیست یا ملی گرا هستند. در همان حال، جامعه شناسی به جایگاه کنشگر به مثابه قهرمان تاریخی شک نموده است. از این زمان به بعد پرولتاریا، بورژوازی و ملت همگی به برساخت هایی ایدئولوژیک شبیه اند؛ به عروسک های خیمه شب بازی که نخ آن ها در دست دارندگان قدرت سیاسی است

بخش دوم کتاب با عنوان جامعه شناسی کنش را می توانیم مهم ترین بخش این اثر بدانیم که تورن در آن در پنج فصل به ارائه نظریه نو خود یعنی جامعه شناسی کنش می پردازد. خواننده در این بخش می تواند به شکل منسجم تر با شمای فکری تورن و مقصود او از جامعه شناسی کنش و عوامل موثر در آن و بعلاوه مسائل و مصائبی که در این جهت وجود دارد آشنا گردد.

تورن عنوان بخش سوم و پایانی کتاب خود را پرسش از اکنون انتخاب نموده است. این بخش شامل چهار فصل می گردد؛ تولد جامعه برنامه­ ریزی­ شده، منازعه های اجتماعی نو، افول جنبش های اجتماعی و جنبش های اجتماعی، انقلاب و دموکراسی. یکی از مهم ترین تاکیدات تورن در این بخش نسبتی است که میان مفاهیمی چون انقلاب، دموکراسی و جنبش اجتماعی برقرار است. در قسمتی از این بخش می خوانیم: سنت غربی تا مدت ها تفاوتی میان جنبش های اجتماعی، دموکراسی و انقلاب قایل نبود. انگاره جنبش اجتماعی - با تأکید بر واژه اجتماعی - درواقع وجود خارجی نداشت زیرا جنبش ها سیاسی بودند. از سوی دیگر، تفاوتی میان دموکراسی و انقلاب گذارده نمی شد. انقلاب به معنای نابودی رژیم سابق، از بین بردن تبعیض ­ها یا سلطه خارجی بود؛ دموکراسی نیز تجلی سیاسی انگاره پیشرفت به شمار می آمد و نمادی از رجحان یافتن خرَد بود. اما تورن در ادامه با استتناد به وقایع تاریخی نشان می دهد که تا چه حد این یکی انگاری به آسیب های جدی منجر شده است و باید از آن اجتناب کرد.

کتاب بازگشت کنشگر؛نظریه اجتماعی در جامعه پساصنعتی به قلم آلن تورن با ترجمه سلمان صادقی زاده در 248 صفحه، شمارگان 440 نسخه و قیمت 62 هزار و 500 تومان به وسیله نشر ثالت در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است.