برای تحول در صنعت نشر باید فناوری ها را به رسمیت بشناسیم - مجله میکونوس

علی محمدپور، دبیر کمیته کتاب دیجیتال مرکز ملی فضای مجازی، معتقد است، دولتمردان برای تحقق تحول در صنعت نشر ابتدا باید فناوری را به رسمیت بشناسند؛ چراکه رفتار فراوری نماینده و مصرف تابعی از فناوری ها است.

فناوری های نوین طی چند دهه اخیر، صنعت نشر را دچار دگرگونی های خیر نماینده ای نموده است. با توجه به سرعت قابل توجه فناوری های صنعت نشر از یک سو و سیاست تحول گرایی دولت نو از سوی دیگر، به نظر شما نخستین گام برای تحقق هدف تحول در صنعت نشر با تکیه بر فناوری چیست؟

پیش از پاسخ به این پرسش به مقدمه ای کوتاه اشاره می کنم. نشر در دو لایه اصلی درحال تحول است؛ نخست در حوزه نشر سنتی. منظور از نشر سنتی، نشر مبتنی بر چاپ افست است. شیوه و رفتار فراوری در این مدل با توجه به ابزار چاپ تعریف می گردد که شامل فراوری براساس شمارگان 1000، 2000 و یا چند ده هزار نسخه ای است. توزیع کتاب نیز در قالب شبکه های سنتی توزیع، انجام می گردد. این شیوه فراوری کتاب، هرچند عمر بیش از 80 سال ندارد، اما سنتی محسوب می گردد؛ چراکه ظهور دستگاه های چاپ دیجیتال که هزینه های فراوری را کاهش داده، نشر افست را به روشی سنتی تبدیل نموده است.

چاپ دیجیتال امکان فراوری کتاب در شمارگان پایین را فراهم کرد. میزان توجه به این شیوه فراوری در جهان بسیار بالا و در ایران نیز استفاده از آن به شدت در حال رشد است. با چاپ دیجیتال، ناشر براساس احتیاج به فراوری کتاب اقدام می نماید و احتیاجی نیست با هزینه های بالای چاپ افست به فراوری دست بزند و منتظر فروش باشد. با توجه به سرعت پیشرفت فنی دستگاه های چاپ دیجیتال به نظر می رسد در آینده نه چندان دور هزینه چاپ دیجیتال از چاپ افست کمتر و در نتیجه فناوری افست تقریبا حذف خواهد شد. با مجموع تحولات فناوری در حوزه چاپ نباید کاهش شمارگان کتاب را بدبینانه تحلیل کنیم.

مسئولان باید بپذیریند رشد فناوری، رفتار فعالان عرصه های مختلف از جمله صنعت نشر را تغییر می دهد که البته طبیعی است. در کشور های صاحب صنعت نشر هم شمارگان کتاب ممکن است به 100 و یا حتی یک نسخه برسد، چراکه همان طور که گفتم چاپ دیجیتال با سرعت قابل توجه پیشرفت، امکان فراوری کتاب براساس احتیاج را فراهم نموده است.دولتمردان در حوزه کتاب به این نکته توجه نمایند، آنچه بااهمیت است، شمارگان کتاب و شیوه فراوری نیست؛ بلکه سرانه مطالعه یا همان میزان مصرف از درجه اهمیت بالاتری برخوردار است.

فرایند تاثیر گذاری فناوری بر رفتار بازار و مصرف نماینده چگونه است؟

تاثیر گذاری کالا های فرهنگی براساس میزان مصرف جامعه میزان گیری می گردد. در حالی که پیش تر، معیار سرانه مصرف کتاب، شمارگان یعنی نسخه های فراوریشده بود. به عنوان مثال مخاطب یک عنوان کتاب که در 100 نسخه فراوری شده ممکن است 10 هزار نفر باشد که به وسیله شبکه های اجتماعی، نسخه های الکترونیکی کتاب و یا حتی در قالب گردش کتاب در گروه های ترویجی، به آن دسترسی پیدا نموده باشند.

بنابراین نباید میزان مخاطب را با شمارگان کتاب های منتشر شده محاسبه کرد. دولتمردان باید توجه داشته باشند، توزیع تسهیلات مختلف از جمله کاغذ دولتی با هدف افزایش شمارگان کتاب، زمینه ساز بالا رفتن سرانه مطالعه نمی گردد. پرسش این است، چطور می توان مطمئن بود مردم از یک نوع قالب کتاب ـ کاغذی ـ استفاده نمایند؟ شاید به مطالعه نسخه های الکترونیکی تمایل دارند. بنابراین فناوری، رفتار فراوری نماینده را نیز تغییر داده است.

گرایش مصرف نماینده به منابع مختلف، غیر از کتاب برای دسترسی به اطلاعات از مصادیق دیگر تاثیر فناوری بر رفتار مخاطب است. به عنوان مثال آیا می توان کاهش خرید روزنامه را به معنای بی تفاوتی مردم به خبر دانست؟ قطعا خیر؛ چراکه مردم رسانه خود را برای دریافت خبر از روزنامه کاغذی به شبکه های اجتماعی تغییر داده اند.

ارزیابی شما درباره توان زیر ساختی برای دستیابی به تحول برپایه فناوری چیست؟

زیر ساخت را باید به دو بخش نرم افزاری و سخت افزاری تقسیم کنیم؛ به عبارت دیگر منظور فقط زیرساخت های فنی نیست. آیا در این دو بُعد، توانمندی برای ایجاد تحول وجود دارد؟ بخشی از زیرساخت ها فرهنگی و بخشی دیگر قانونی است. به عنوان مثال یکی از چالش های زیرساختی در حوزه چاپ دیجیتال به عنوان یک تحول فنی، سوء استفاده و چاپ غیر قانونی کتاب حتی با سرمایه اندک است. راه پیشگیری از این دست سو ء استفاده ها، ایجاد نظام سیستماتیک برای رصد فروش کتاب است.

متاسفانه در ایران مرکز اطلاعات آماری برای ارائه شفاف میزان فروش کتاب وجود ندارد، در حالی که بسیاری کشور ها استفاده از این مرکز آمار را تجربه نموده اند و پدیدآورندگان از فروش روزانه آثار خود آگاه می شوند. در حوزه بازار و مصرف کتاب الکترونیکی نیز در مقایسه با دیگر کشور ها عقب هستیم؛ چراکه این نوع کتاب هنوز وارد نظام آموزشی شامل مدارس و دانشگاه ها نشده است. براساس آمار گروه های سنی 25 تا 30 ساله ایرانی توجه قابل قبولی به کتاب الکترونیکی دارند اما در گروه سنی 35 سال به بالا این میزان، مطلوب نیست. اگر دولت خواستار تحول در صنعت نشر الکترونیک است باید به تقویت زیر ساخت های این حوزه توجه کند.

آمار ها می گوید، ایران در مقایسه با کشور های منطقه از جمله ترکیه و عربستان رتبه چهارم مصرف ـ گردش اقتصادی ـ کتاب الکترونیکی را دارد. هرچند زیرساخت فروشگاه های آنلاین توسعه پیدا نموده اما بازار کتاب از ضعف زیر ساختی عرضه سنتی دچار مشکل است. به عنوان مثال، مخاطبان هنوز به سامانه ای برای دسترسی به موجودی کتاب کتابفروشی ها دسترسی ندارند. تجربه مشترک بسیاری از مخاطبان کتاب، صرف زمان زیاد برای پیدا کردن کتاب کاغذی مورد احتیاجمان در کتاب فروشی های مختلف شهر است. بنابراین زیرساخت های ضعیف عرضه کتاب، از دیگر موانع برسر راه تحول صنعت نشر است. در مجموع تحول گرایان در صنعت نشر باید به این چند نکته توجه داشته باشند، فناوری ها هستند که رویکرد بازار را معین می نمایند؛ فناوری ها، شامل فناوری سنتی چاپ افست، فناوری به روز چاپ دیجیتال و یا پلتفرم های کتاب هستند که به بازار کتاب، سمت و سو می دهند. بنابراین ابتدا باید فناوری ها به رسمیت شناخته شوند.

زیرساخت های ضروری برای توسعه نشر الکترونیک به عنوان یکی از زمینه های تحول در صنعت نشر چیست؟

در بسیاری از کشور ها، همزمان با صدور شابک برای نسخه کاغذی، شابک نسخه الکترونیکی کتاب نیز صادر می گردد. اما در ایران این امکان وجود ندارد به طوری که ناشر باید برای دریافت شابک نسخه الکترونیکی، فرآیند اداری را تکرار کند؛ بنابراین یکی از چالش های مهم زیرساختی در حوزه نشر الکترونیک در ایران، خلأ زیرساخت نرم افزاری برای فراوری نماینده است.