موفقیت 37 شرکت در صادرات محصولات نانویی، حفظ صندلی چهارم جهانی در سال 2019
به گزارش مجله میکونوس، ایران پس از کسب رتبه چهارم جهانی در انتشار علم نانو در سال 2019، رتبه چهاردهم در سرانه مقاله نانو به جمعیت در سال 2018 و رتبه هشتم در انتشار مقالات در مجلات Q1، به فروش 25 هزار و 462 میلیارد ریالی محصولات این حوزه دست یافته است، به گونه ای که در سال 1397 تعداد 37 شرکت محصولات نانویی خود را راهی 36 کشور جهان کردند.
به گزارش خبرنگاران با تصویب سند 10 ساله دوم پیشرفت فناوری نانو در ایران تحت عنوان گسترش کاربرد فناوری نانو در افق 1404 در هیات وزیران در آذرماه سال 1396، راه برای بهره گیری از آثار مالی و اجتماعی فناوری نانو و مشارکت در مسابقه جهانی این عرصه هموارتر شد.
دوره جدید، افزایش اقتدار علمی کشور، توسعه صنعت و بازار نانو و نقش آفرینی این فناوری در زندگی مردم هدف گیری شده است. مبتنی بر این رو ینمودها، چشم انداز و سه هدف کلان برای 10 ساله دوم پیشرفت نانو در کشور تعیین شد. مطابق با این چشم انداز، پیشرفت های فناوری نانو در ایران اسلامی تا سال 1404 با تاثیرگذاری در آبادانی کشور و فراوری ثروت، موجب بهبود زندگی مردم می گردد. در این سال، کشور ضمن تعامل سازنده با سایر کشورها، حرکت به سمت مرجعیت جهانی در فناوری نانو را ادامه می دهد و اثر قابل ملاحظه ای بر اقتدار علمی کشور خواهد داشت.
سه هدف کلان که با حرکت در راستای این چشم انداز در نهایت محقق خواهند شد شامل ارتقای اثرگذاری فناوری نانو در بهبود کیفیت زندگی مردم، دستیابی کشور به صندلی مناسب در علم و فناوری نانو در بین کشورهای جهان و کسب سهم مناسبی از بازار جهانی فناوری نانو است.
دستیابی به صندلی اثرگذار در نانو فناوری
در سال 2019 میلادی، تعداد 11 هزار و 96 مقاله مرتبط با فناوری نانو توسط محققان ایرانی در WoS نمایه شد که معادل 5.87 درصد از کل مقالات نانو منتشر شده در سال 2019 است. ایران با این سهم از انتشارات نانو، همانند سال گذشته، در رتبه چهارم جهان نهاده شد.
این صندلی در حالی به دست آمد که در سال 2001 و قبل از تأسیس ستاد فناوری نانو که تعداد معدودی از محققان و دانشمندان ایرانی با این فناوری نوظهور آشنا بودند، با انتشار 10 مقاله نانو در رده پنجاه و هفتم جهان و ششم منطقه خاورمیانه قرار داشتیم.
ایران در سال های بعد همیشه یک فرایند صعودی را در انتشار علوم نانو طی کرد، به طوری که از انتشار سالانه 10 مقاله نانو به انتشار روزانه 30 مقاله نانویی رسید. متوسط درصد رشد سالانه مقالات نانو ایران در این 19 سال حدود 53 درصد بوده است. این تعداد از مقالات نانو بیش از 20درصد کل مقالات علمی منتشر شده ایران در WoS را شامل می شوند، در حالی که سهم مقالات نانو جهان از کل مقالات در سال 2019 میلادی حدود 9 درصد بوده است.
همچنین ایران از لحاظ سرانه مقاله نانو به جمعیت، در رتبه چهاردهم در سال 2018 و از لحاظ تعداد مقاله به ازای مقدار GDP بر اساس نرخ برابری قدرت پول (PPP) در رتبه اول جهان در سال 2017 قرار گرفته است.
رده بندی 25 کشور برتر در انتشار مقالات ISI نانو را در سال 2019 به این توضیح است:
| رتبه | کشور | مقالات نانو | سهم (درصد) |
| 1 | چین | 77947 | 41.27 |
| 2 | امریکا | 25481 | 13.49 |
| 3 | هند | 16215 | 8.58 |
| 4 | ایران | 11096 | 5.87 |
| 5 | کره جنوبی | 9908 | 5.25 |
| 6 | آلمان | 8.938 | 4.73 |
| 7 | ژاپن | 7872 | 4.17 |
| 8 | روسیه | 6060 | 3.21 |
| 9 | انگلستان | 6007 | 3.18 |
| 10 | فرانسه | 5800 | 3.07 |
| 11 | استرالیا | 4855 | 2.57 |
| 12 | اسپانیا | 4829 | 2.56 |
| 13 | ایتالیا | 4560 | 2.41 |
| 14 | کانادا | 4010 | 2.12 |
| 15 | عربستان | 3803 | 2.01 |
| 16 | برزیل | 3578 | 1.89 |
| 17 | ترکیه | 3162 | 1.67 |
| 18 | تایوان | 3108 | 1.65 |
| 19 | مصر | 2944 | 1.56 |
| 20 | لهستان | 2860 | 1.51 |
| 21 | پاکستان | 2798 | 1.48 |
| 22 | مالزی | 2438 | 1.29 |
| 23 | سنگاپور | 2398 | 1.27 |
| 24 | سوئیس | 2012 | 1.07 |
| 25 | هلند | 1879 | 0.99 |
نمودار رشد مقالات نانویی محققان ایرانی از 2001 تا 2019 طبق نمودار ذیل است:
در بین دانشگاه های ایران، دانشگاه تهران با انتشار 930 مقاله نانو (8.3 درصد کل مقالات نانوی ایران در سال 2019) در رده اول قرار گرفته است. پس از آن به ترتیب دانشگاه تربیت مدرس با انتشار 529 مقاله، صنعتی امیرکبیر با انتشار 492 مقاله، دانشگاه صنعتی اصفهان با انتشار 417 مقاله و دانشگاه صنعتی شریف با انتشار 412 مقاله در رده های بعدی قرار دارند.
علاوه بر آن سهم مقالات نانوی ایران که در مجلات Q1 منتشر شده اند نیز به عنوان یک شاخص دیگر از کیفیت انتشارات علمی در نظر گرفته می گردد. مجلات Q1 مجلاتی هستند که بر اساس بانک اطلاعات مجلات علمی Reports Citation Journal یا JCR از نظر ضریب اثربخشی(factor Impact)جزو مجلات چارک اول به حساب می آیند. گرچه تعداد این مقالات در سال 2019 رشد نموده است، ولی سهم آنها از کل مقالات نانوی ایران در سال 2019 حدود 2 درصد نسبت به سال قبل کاهش یافته است و از نظر رتبه نیز ایران همچنان در رتبه هشتم قرار گرفته است.
شاخص اچ (Index-h) معیاری از کمیت و کیفیت مقالات علمی یک محقق، موسسه یا کشور است که حجم مقالات پرکیفیت آن فرد یا کشور را نشان می دهد و به عنوان یک شاخص کیفی در ارزیابی و مقایسه مقالات با کیفیت مورد قبول و استناد مورد استفاده قرار می گیرد.
در شاخص h رتبه جهانی ایران برای مقالات منتشر شده در پنج سال منتهی به 2019 (index-h پنج ساله) 12 است. سهم مقالات نانو مشترک ایران با کشورهای دیگر در سال 2019 حدود 20 درصد بود. در جدول ذیل فهرست 20 کشور برتر جهان در شاخص Index-h برای مقالات نانویی از سال 2015 تا 2019 آورده شده است:
| رتبه | کشور | اچ-ایندکس |
| 1 | چین | 303 |
| 2 | امریکا | 290 |
| 3 | آلمان | 173 |
| 4 | سنگاپور | 167 |
| 5 | کره جنوبی | 163 |
| 6 | استرالیا | 160 |
| 7 | ژاپن | 158 |
| 8 | انگلستان | 156 |
| 9 | عربستان | 149 |
| 10 | کانادا | 127 |
| 11 | سوئیس | 127 |
| 12 | ایران | 122 |
| 13 | هند | 121 |
| 14 | فرانسه | 118 |
| 15 | اسپانیا | 118 |
| 16 | ایتالیا | 112 |
| 17 | هلند | 104 |
| 18 | سوئد | 102 |
| 19 | تایوان | 98 |
| 20 | پاکستان | 88 |
سهم ایران از ثبت اختراعات نانویی
ایران تا خاتمه سال 2019 تعداد 263 اختراع مرتبط با فناوری نانو در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا منتشر نموده است. رتبه ایران در پتنت های ثبت شده در USPTO در سال 2019 در صندلی بیست وچهارم است.
نسبت تعداد پتنت ها به تعداد مقالات نانو نشان می دهد که 4 پتنت نانویی در ازای هر 1000 مقاله نانو ثبت شده است. با این حال باید توجه داشت که همین تعداد اختراعات مرتبط با فناوری نانو سهمی در حدود 20 درصد از کل پتنت های ثبت شده ایران در ادارات ثبت پتنت آمریکا و اروپا می گردد.
| رتبه | کشور | تعداد پتنت نانویی |
| 1 | امریکا | 5962 |
| 2 | کره جنوبی | 1103 |
| 3 | چین | 900 |
| 4 | ژاپن | 849 |
| 5 | تایوان | 590 |
| 6 | آلمان | 423 |
| 7 | فرانسه | 252 |
| 8 | انگلستان | 234 |
| 9 | کانادا | 218 |
| 10 | عربستان | 193 |
| 11 | سوئیس | 145 |
| 12 | هلند | 124 |
| 13 | سنگاپور | 104 |
| 14 | بلژیک | 81 |
| 15 | ایتالیا | 70 |
| 16 | استرالیا | 68 |
| 17 | فنلاند | 60 |
| 18 | هند | 60 |
| 19 | اسپانیا | 56 |
| 20 | سوئد | 51 |
| 21 | اتریش | 50 |
| 22 | دانمارک | 39 |
| 23 | ایرلند | 25 |
| 24 | ایران | 24 |
| 25 | نروژ | 23 |
| 26 | برزیل | 21 |
| 27 | لهستان | 18 |
| 28 | لوکزامبورگ | 14 |
| 29 | ترکیه | 13 |
| 30 | شیلی | 10 |
حجم بازار نانویی محصولات ایرانی
طبق تعریف بازار فناوری نانو که در استاندارد بین المللی ایزو به شماره 2015:18110 TS/ISO به تصویب رسیده است؛ بازار فناوری نانو شامل سه بخش بازار کالاهای نانو، بازار تجهیزات نانو و بازار خدمات فناوری نانو تعریف شده است.
فرایند رشد سالیانه بازار فروش محصولات فناوری نانو ساخت داخل در سال های گذشته در نمودار زیر آمده است. در سال 1397 برای پنجمین سال متوالی حجم بازار نزدیک به دو برابر (83 درصد) شده است. در خاتمه سال 1397 در مجموع 214 شرکت در زمینه فراوری محصولات، تجهیزات و خدمات حوزه فناوری نانو فعال بودند که از داده های جمع آوری شده از این شرکت ها، رقم کلی فروش معادل 25 هزار و 462 میلیارد ریال به دست آمده است.
از مجموع بازار فروش محصولات نانو ساخت ایران در سال 1397، به میزان 2672 میلیارد ریال (حدود 10 درصد) مربوط به صادرات این محصولات به کشورهای دیگر و 22790 میلیارد ریال آن مربوط به فروش در بازار داخلی بوده است.
نزدیک به 60 درصد از حجم بازار کالاهای فناوری نانو، مربوط به حوزه ساخت وساز تعلق دارد که شامل شیرآلات، شیشه های کم گسیل، بتن سبک، انواع کفپوش، انواع کاشی و گرانیت آنتی باکتریال می گردد . در رتبه بعدی، صنایع اپتوالکترونیک قرار گرفته است که 13 درصد از بازار کالاهای نانو ساخت ایران را به خود اختصاص داده است. بهداشت و سلامت، نساجی، خودرو و حمل و نقل هم با سهمی بین 5 تا 6 درصد در رده های بعدی قرار دارند.
آمار فروش کلی شرکت های نانو داخلی در سال97 به تفکیک حوزه های صنعتی در فراوری کالا (میلیارد ریال)
از نظر صادرات نیز در سال 1397 به دلیل مسائل ناشی از نوسانات ارزی در 6 ماه اول سال و همچنین موانع صادراتی مرتبط با تحریم، افت بیش از 50 درصدی در صادرات کالاهای نانویی ایران به کشورهای دیگر رخ داد و صادرات، تنها 10 درصد از کل بازار فناوری نانوی ایران را در این سال دربر دارد. البته این رقم مربوط به صادرات رسمی کالاهای فناوری نانو ایرانی است. بخشی از صادرات محصولات فناوری نانو ایران به خصوص به کشورهای همسایه در داخل کشور و برحسب ریال بوده که آمار دقیقی از آن در دست نیست.
تعداد شرکت های نانو ایران که پیروز به صادرات شده اند، از 35 شرکت در سال 1396 به 37 شرکت در سال 1397 افزایش یافته است. افزون بر این، مقاصد صادراتی محصولات نانو در سال 1397 به 36 کشور بوده است.
منبع: خبرگزاری ایسنا